Tkanki przewodzące
Tkanki przewodzące
Przewodzą substancje odżywcze i H2O z solami mineralnymi
Komórki prozenchymatyczne
Zespoły komórek i wydłużone rury, przechodzące przez cała roślinę w kierunku podłużnym
Żywe lub martwe
Brak przestworów międzykomórkowych
Komórki ściśle do siebie przylegają
Lepiej rozwinięte u roślin lądowych niż wodnych
2 typy:
- Tkanki sitowe
- Tkanki naczyniowe
· Tkanki sitowe (rurki sitowe, komórki przyrurkowe):
o Żywe komórki, ułożonych pionowo – jedna na drugą
o Kształt okrągły lub wielokątny
o Wewnątrz otwarte – skutek lokalnego wytworzenia się w ścianach poprzecznych perforacji (drobnych otworków) zwanymi sitami
o Przez nie wędrują związki organiczne (aminokwasy, sacharydy wytwarzające się w liściach) w kierunku organów podziemnych rośliny (prąd zstępujący)
o Pola sitowe:
§ Gdy ściana poprzeczna jest prostopadła lud słabo skośna, to pomiędzy leżącymi nad sobą członami znajduje się pole sitowe
§ Jeśli ściana poprzeczna skośna to może występować kilka pól sitowych
§ W ścianach podłużnych pomiędzy sąsiadującymi rurkami sitowymi tworzą się mniejsze lub większe pola sitowe
o Perforacje (pory) duże w sitach występują w szerokich rurkach sitowych oślin pnących (dynia)
o U roślin nagonasiennych i paprotników:
§ Występują często komórki sitowe
§ Brak wyraźnych sit między poszczególnymi członami
§ Ściany mają delikatne pola sitowe
o Komórki sitowe:
§ Prozenchymatyczne, wąskie, na końcach zaostrzone
§ Przewodzą substancje organiczne
o Człony rurek sitowych:
§ Zawierają żywą cytoplazmę, mitochondria, leukoplasty i często ziarna skrobi
§ Jądra ulegają dość wczesnemu rozpuszczeniu
§ Sok komórkowy ma odczyn zasadowy, zawiera węglowodany i sole nieorganiczne (fosforany)
o Ściany komórkowe rurek sitowych:
§ Cienkie, błonnikowe – duża elastyczność i rozciągliwość
§ Protoplazmy sąsiadujących komórek łączą się ze sobą za pomocą plazmodesmów, przechodzących przez otwory w sitach
§ Dzięki takiej organizacji człony rurek sitowych tworzą fizjologiczną całość
o Powstawanie rurek sitowych:
§ Kambium dzieli się ku obwodowi na 2 komórki - jedna z nich zostaje nadal komórką inicjalną, a druga – macierzysta dzieli się na 2 komórki pochodne, z których większa przekształca się w rurkę sitową, a mniejsza w komórkę przyrurkową
o U roślin dwuliściennych:
§ Rurki sitowe czynne przez jeden okres wegetacyjny
§ Często ulegają zgnieceniu lub przekształceniu w keratenchymę
§ W okresie zimowych otworki w sitach zostają zatkane grubą warstwą kalozy – substancja węglowodanowa (zasklepki)
§ Z okresem nowego sezonu wegetacyjnego wytwarzają się nowe rurki sitowe lub w uprzednich kaloza ulega rozpuszczeniu, co przywraca im czynność
o U roślin jednoliściennych bez przyrostu wtórnego, rurki sitowe aktywne przez wiele lat
o Komórki przyrurkowe (towarzyszące):
§ Krótsze do członowanych, ponieważ podczas ich powstawania są kilkakrotne podziały poprzeczne
§ Współdziałają z rurkami sitowymi
§ Żywe komórki bez plastydów , z obfitą cytoplazmą, licznymi mitochondriami i poliploidalnymi jądrami
§ Za pomocą plazmodesmów przez delikatne jamki łączą się z rurkami sitowymi
§ Większe od członów rurek sitowych
§ Charakterystyczne składnik roślin okrytonasiennych, brak u nagonasiennych i paprotników
§ Przewodzą węglowodany, gromadzą substancje organiczne.
· Tkanki naczyniowe (naczynia, cewki):
o Naczynia (tracheje):
§ Elementy mniej lub bardziej wydłużone,
§ Ułożone w podłużne rzędy w postaci rur
§ Na przekroju poprzecznym są okrągłe lub wielokątne
§ Przeprowadzają H2O z solami mineralnymi od korzeni do liści (kierunek wstępujący)
§ Zdrewniałe i usztywnione przez zgrubienia pochodzenia wtórnego lub pierwotnego lub jako pozostałości jako ślady po zanikłych , ścianach poprzecznych
§ Zgrubienia:
· Zabezpieczają martwe przewodzące H2O naczynia przed zgnieceniem, gdy przy silnej transpiracji rośliny następuje spadek ciśnienia
· Przeciwdziałają turgorowi sąsiadujących z nimi żywych komórek
· Zgrubienia ścian w naczyniach nie są zupełne
· Ciągłość zgrubień poprzerywana jest przez jamki lejkowate
· Jamki lejkowate ułatwiają krążenie H2O w naczyniach przewodzenie jej do otaczających tkanek
· Mogą być pierścieniowate, spiralne, siatkowate, drabinkowate, jamkowate, cętkowate
· Najczęściej mają przekrój T-owaty i przyrastają do ściany naczynia zwężoną częścią, zwaną listewką
§ Naczynia pierścieniowate i spiralne:
· Elastyczne, zdolne do rozciągania i naginania
· Występują głownie w rosnących i młodych częściach rośliny i w elementach pierwotnych
§ Naczynia siatkowate, cętkowate i jamkowate:
· Ściany sztywne mało rozciągliwe
· W naczyniach starszych i w elementach wtórnych
§ Naczynia powstają przez podział komórek inicjalnych (miazgi):
§ Filogenetycznie są to wielokomórkowe rury bez ścian poprzecznych, które uległy rozpuszczeniu lub pozostały ich ślady, przy czym nastąpił całkowity zanik żywej treści komórkowej
§ Naczynia maja ograniczona długość, ponieważ w pewnych odstępach są w nich ściany poprzeczne
§ Naczynia są czynne do 1 roku
§ Starsze naczynia ulegają z biegiem czasu zatkaniu – zaczopowanie naczyń wcistkami (thylles) i ustaje w nich proces przewodzenia H2O
§ Wcistki (thylles) powstają przez wpuklenie się komórek miękiszu drzewnego otworkami jamek do wnętrza naczyń
o Cewki (tracheidy):
§ Jednokomórkowe
§ Występują łącznie z naczyniami lub same ściśle do siebie przylegając
§ Ściany mają liczna jamki lejkowate i zgrubienia (spiralne i drabinkowate)
§ Na końcach mają ściany ukośne lub zaokrąglone i brak perforacji
§ 2 typy:
· Cewki o zgrubieniach spiralnych, częściowo zdrewniałe
· Cewki jamkowate, mające jamki lejkowate, zdrewniałe, w rozwiniętych organach
§ Rola:
· Przewodzą H2O na krótsze odległości i z mniejsza sprawnością, gromadzą ją
· Wzmacniają roślinę
§ Składnik drewna u nasiennych
§ Drewna klonu i jesionu nie zawierają cewek
§ Są to tkanki bardziej pierwotne niż naczynia i stanowią główny składnik drewna roślin nagonasiennych
o Włóknocewki – formy pośrednie między cewkami i włokami, wąskie światło, zgrubiała ściana komórkowa, obecne jamki lejkowate. Przewodzą H2O i pełnią funkcję mechaniczną.
Wiązki przewodzące
Są to zebrane tkanki sitowe i naczyniowe
Przebiegają w sposób nie przerywany w łodygach i korzeniach w kierunku podłużnym
Łącząc się ze sobą tworzą system tkanki przewodzącej
2 typy:
o Wiązka pierwotna – z tkanki twórczej pierwotnej (pramiazga)
o Wiązka wtórna – z tkanki twórczej wtórnej (miazga)
Na przekroju poprzecznym są okrągłe lub eliptyczne
Tworzą układ okółkowy w łodygach roślin iglastych i dwuliściennych
U jednoliściennych przebiegają pojedynczo do każdego liścia
W tkankach pierwotnych cześć sitowa (wiązka sitowa) i część naczyniowa (wiązka naczyniowa) są zwykle połączone razem w jedną wiązkę złożoną sitowo – naczyniową
W tkankach wtórnych wiązki sitowe i naczyniowe są na ogół rozdzielone. W łyku występują wiązki sitowe, a w drewnie są wiązki naczyniowe.
Budowa wiązek:
o Skład wiązki sitowej – Floem:
§ Rurki sitowe – podstawowy składnik
§ Komórki przyrurkowe – podstawowy składnik
§ Komórki miękiszowe
§ Włókna (łykowe i kambiforowe)
o Skład wiązki naczyniowej – ksylem:
§ Naczynia (tracheje) – podstawowy składnik
§ Cewki (tracheidy) – podstawowy składnik
§ Komórki miękiszowe
§ Włókna (drzewne i zastępcze)
o Wiązki sitowo – naczyniowe:
§ Brak ich w wiązkach pierwotnych i niektórych wtórnych, np. w rodzinie
Campanulaceae - Dzwonkowatych
o Leptom - wiązki sitowe bez włókien:
§ Z włóknami łykowymi tworzy wiązkę łykową – Floem
o Hadrom – wiązka naczyniowa bez włókien:
§ Z włóknami drzewnymi tworzy wiązkę drzewną – ksylem
o Mestom – Leptom + Hadrom – wiązka sitowo – naczyniowa bez włókien. Floem i ksylem wchodzą w skład wiązki łyko – drzewnej
Protoksylem:
o Wytwarzany w I fazie wzrostu rośliny przez merystem pierwotny (pramiazga)
o Naczynia wąskie, pierścieniowate i spiralne
Metaksylem:
o Wytwarzany w II fazie
o Naczynia siatkowate i jamkowate
Protoksylem i Metaksylem należą do wiązki naczyniowej pierwotnej – ksylem pierwotny
Protofloem:
o Wytwarzany w I fazie wzrostu rośliny przez merystem pierwotny (pramiazga
o W trakcie wzrostu rośliny ulegają deformacji lub zgnieceniu
o Składniki: rurki sitowe, komórki przyrurkowe
Metafloem:
o II faza
Metafloem i Protofloem tworzą wiązki sitowe pierwotne (Floem pierwotny)
Ksylem i Floem wtórny wytwarzają się przy wzroście rośliny na grubość z kambium (tkanka twórcza)
Rośliny jednoliścienne:
o Wiązki zamknięte
o Cała wiązka zbudowana z tkanki stałej
o Część naczyniowa bezpośrednio graniczy z częścią sitową
o Brak miazgi
o Wiązka otoczona pochwą wiązkową złożoną z włókien sklerenchymatycznych. Niekiedy pochwa niekompletna i ma kształt półksiężycowaty
Rośliny dwuliścienne:
o Wiązka otwarta - między częścią sitową i naczyniową jest miazga
o Wiązka zdolna do wzrostu na grubość
o Otoczone pochwą wiązkową – komórki miękiszowe, nieco zgrubiałe, wśród nich cienkościenne komórki przepustowe
Typy wiązek
o Wiązki naprzemianległe (promieniste):
§ Pasma sitowe i naczyniowe są ułożone koliście (obwód koła) – jedno pasmo na przemian z drugim
§ Środek wiązki zajmuje rdzeń lub duże naczynie
§ Typowe dla korzeni o budowie pierwotnej
o Wiązki koncentryczne:
§ Jedna wiązka centralna jest otoczona na obwodzie przez drugą:
· Hadrocentryczna – wiązka naczyniowa w środku
· Leptocentryczna – wiązka sitowa w środku
o Wiązki kolateralne (obokległe):
§ Pasma sitowe i naczyniowe leża obok siebie
§ U jednoliściennych w łodygach wiązki zamknięte
§ U dwuliściennych otwarte, ale cześć sitowa wiązki jest skierowana ku obwodowi, a częśc naczyniowa do środka łodygi
o Wiązki bikolateralne (dwuobokległe):
§ Zawierają wiązki sitowe po obu stronach części naczyniowej
§ Charakterystyczne dla łodyg roślin z rodziny:
· Cucurbitaceae – Dyniowate
· Solanaceae – Psiankowate
· Gentianaceae – Goryczkowate
Walec osiowy (stela):
Wiązki przewodzące + miękisz
Powstały z pierwotnych tkanek twórczych:
o W korzeniach pleromu
o W łodygach z korpusu
Na obwodzie otoczony warstwą kory pierwotnej
Endoderma – część wewnętrzna kory przylega bezpośrednio do walca osiowego, który jest otoczony perycyklem
Perycykl (okolnica):
o Tkanka jednowarstwowa, zbudowana z żywych i cienkościennych komórek
o Komórki mają właściwości tkanki twórczej pierwotnej
o Często przekształca się w pierwotną tkankę mechaniczną w postaci włókien perycyklicznych
o Może wytwarzać miazgę, Felogen lub komórki miękiszowe
o W korzeniu perycykl często nosi nazwę perykambium – przyjmuje rolę tkanki twórczej, która wytwarza korzenie boczne
W części środkowej walca osiowego , otoczonej wiązkami, jest rdzeń. Od niego rozchodzą się pierwotne promienie rdzeniowe
Walec osiowy jest stałym składnikiem młodych korzeni:
o Korzeń diarchiczny – jeśli występują w nim 2 pasma ksylemu
o Korzeń triarchiczny - jeśli występują w nim 3 pasma ksylemu
o Korzeń tetrarchiczny – jeśli występują w nim 4 pasma ksylemu
o Korzeń poliarchiczny – zawiera liczne wiązki ksylemu i Floem
Zjawisko polisteli:
o Występowanie kilku lub wielu walców osiowych
o U paproci